در موتورهای مدرن احتراق داخلی، همگامسازی میان میللنگ و سوپاپ به دو روش انجام میشود تا چرخه احتراق تکمیل شود. برخی از موتورها با یک زنجیر فلزی و برخی دیگر توسط یک تسمه تایم لاستیکی همگام و هماهنگ میشوند. اصولا هر دو نوع اشاره شده کار یکسانی را در موتور انجام میدهند. با این حال در این مطلب قرار است به طور اختصاصی به بررسی زنجیر تایم ماشین و طول عمر و علائم خرابی پرداخته شود و دلایل خرابی آن و بررسی گردد.
زنجیر تایم ماشین و وظایف آن
زنجیر تایم ماشین قطعهای است که به هماهنگسازی بخش پایینی موتور خودرو با بخش بالایی میپردازد. زنجیر تایم در بخش پایینی با میل لنگ و در بخش بالایی با میل بادامکها مرتبط است. این زنجیر مسئول زمانبندی دقیق باز شدن سوپاپها است تا هوا و گاهی اوقات سوخت وارد سیلندرها شود و پیستونها مخلوط سوخت و هوا را فشرده کنند. در واقع زنجیر تایم زمانی که نیاز است، ورودی سیلندر موتور را باز میکند. علاوه بر این زنجیر تایم مسئول زمانبندی باز شدن سوپاپهای خروجی است تا گازها و فرآوردههای ناشی از احتراق خارج شوند. این فرآیند باید به طور مداوم تکرار شود و هرگونه خلل در آن سبب وارد شدن آسیبهای جدی به موتور میشود.
انواع زنجیر تایم ماشین
زنجیر تایم ماشین شامل انواع مختلفی است که از نظر طراحی و شکل ظاهری با هم تفاوت دارند. در این خصوص میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- زنجیر غلتکی: این زنجیر تایم از محبوبترین انواع زنجیر تایم ماشین است که اتصال داخلی آن شامل دو لوب داخلی، دو سلیو پرش شده به اتصال چشمی و دو غلتک در بالای سلیو است.
- زنجیر بوش: در این زنجیر تایم دو غلتک پخش شده تا سلیوها به نسبت قطر بزرگتر شوند و با چرخ دنده به طور مستقیم درگیر شوند. زنجیر بوش عمدتا در موتورهای دیزلی با کارکرد سریع استفاده میشود.
- زنجیر دندانهدار: این زنجیر تایم از طراحی دندانهدار برخوردار است. در این زنجیر تیغههای میانی و داخلی جهت ایجاد نیروی انتقال زیاد بین چرخ دنده و زنجیر تشکیل شدهاند.
- زنجیر دندانهدار و سلیو: این زنجیر از ترکیب طراحی زنجیر دندانهدار و سلیو برخوردار است. در این زنجیر تایم حرکت و انتقال نیرو یکنواخت نمیباشد.
تفاوت زنجیر تایم با تسمه تایم
تمام خودروها دارای زنجیر تایم نیستند و اغلب آنها از تسمه تایم برخوردار هستند. تسمه تایم یک تسمه لاستیکی سنگین است که در یک طرف دارای دندانههایی میباشد. این تسمه در قرقرهها و چرخ دندههایی قرار گرفته تا زمانبندی موتور خودرو را کنترل کند. تسمه تایم معمولا در معرض دید است و با باز کردن کاپوت ماشین میتوان آن را مشاهده کرد. البته گاهی اوقات این قطعه در یک قاب پلاستیکی یا پوششی قرار میگیرد و به راحتی قابل رویت نمیباشد. اما زنجیر تایم یک زنجیر فلزی نسبتا سنگین است که به زنجیر دوچرخه شباهت زیادی دارد. زنجیر تایم بر خلاف تسمه تایم به راحتی قابل مشاهده نیست. چرا که در داخل محفظه موتور کار میکند. دلیل آن هم این است که این زنجیر باید دائما با روغن موتور روغنکاری شود تا عملکرد خوب و روانی داشته باشد.
مزایا و معایب زنجیر تایم ماشین
استفاده از زنجیر تایم در ماشین با چند مزیت همراه است که مهمترین آنها به شرح زیر است:
- زنجیر تایم استحکام بسیار زیاد و طول عمر بالایی دارد.
- تعمیر و نگهداری از زنجیر تایم آسان است. بهترین زمان برای بررسی این زنجیر زمانی است که روغن خودرو مورد تعویض قرار میگیرد.
- این زنجیر فلزی در برابر حرارت مقاومت بالایی دارد و در برابر تغییرات دمایی دچار آسیب نمیشود. این در حالی است که تسمه تایم پلاستیکی ممکن است در اثر کاهش دمای شدید، دچار یخزدگی شود و عملکردش تحت تاثیر قرار بگیرد.
در خصوص معایب زنجیر تایم هم باید اشاره شود که این زنجیر نسبت به تسمه تایم سنگینتر است و سبب افزایش مصرف سوخت میشود. وزن زیاد این زنجیر باعث شده تا تنها در سیلندر موتورهای بزرگتر قابل استفاده باشد. همچنین این زنجیر پر سروصداتر از تسمه تایم است و قیمت بالاتری نسبت به آن دارد. زنجیر تایم به روانکاری مداوم با روغن موتور نیز نیاز دارد.
علائم خرابی زنجیر تایم ماشین
خرابی زنجیر تایم با چند نشانه و علامت همراه است که مهمترین آنها عبارتند از:
- صدای تقتق در زمان استارت یا سکون: زمانی که زنجیر تایم دچار شکستگی و آسیب جدی شود، بر روی چرخ دندههای میل لنگ و میل بادامک افتاده و سبب خروج صدای تقتق میشود. همچنین گاهی اوقات زنجیر شکسته باعث میشود تا سوپاپها با پیستونها تماس پیدا کنند و صدای ضربات بلندی از آن خارج شود.
- وجود براده آهن در روغن موتور: در صورتی که در زمان تعویض روغن موتور متوجه تکههای کوچک فلزی در داخل روغن شدید، احتمالا زنجیر تایم ماشین دچار آسیب شده است. در این شرایط باید وضعیت زنجیر تایم مورد بررسی قرار بگیرد.
- کاهش قدرت موتور: یکی دیگر از نشانههای خرابی زنجیر تایم خودرو، کاهش قدرت موتور خودرو است. دلیل آن هم این است که با خرابی زنجیر تایم، سوپاپها در زمان مناسب باز و بسته نمیشوند و اجازه نمیدهند محفظههای احتراق مقدار لازم از مخلوط سوخت و هوا را بکشند.
عمر مفید زنجیر تایم و زمان تعویض آن
زنجیر تایم معمولا بین 80 هزار تا 120 هزار کیلومتر عمر میکند. هر چقدر مسافت بیشتری با خودرو پیموده شود، عمر مفید زنجیر تایم کاهش پیدا کرده و مشکلات آن بیشتر میشود. این قطعه در معرض آسیب و پارگی قرار دارد و بهتر است با توجه به نشانههای خرابی، پیش از آسیبات جدی و از کار افتادن تعویض گردد. برای افزایش عمر مفید زنجیر تایم به روغنکاری صحیح آن توجه داشته باشید تا مانع از سایش بیش از حد و خرابی زودرس آن شوید.
جمع بندی
در این مطلب به بررسی زنجیر تایم ماشین پرداختیم و با علائم خرابی و طول عمر مفید آن آشنا شدیم. زنجیر تایم بخشی از موتور خودرو است که دریچههای ورودی و خروجی موتور را در فواصل زمانی دقیق باز و بسته میکند. برای نگهداری از زنجیر تایم باید به تمیز بودن روغن موتور و تعویض به موقع روغن موتور توجه گردد. در صورت آسیب و پارگی زنجیر تایم، احتمال آسیبدیدگی موتور خودرو افزایش پیدا میکند. پس حتما به علائم خرابی زنجیر تایم توجه داشته باشید و در صورت شکستگی و پارگی آن را به موقع تعویض نمایید.